Creatief met onscherpte? Ga freelens!

Freelens fotografie is een techniek die je met de camera zelf gebruikt. Je kunt vast een vergelijkbaar effect met Photoshop behalen, maar het idee is dat we ‘in het veld’ aan de slag gaan. Dat doe je zo.

Wat is freelens?

Freelensen kan in principe met elke camera waar je het objectief van kan verwisselen. Het is een eenvoudig concept: je haalt het objectief los van de camera en houdt hem een klein stukje van de sensor af, met de hand. Zo ga je foto’s maken. Je kunt de afstand tussen de lens en de camera variëren, en het geeft hele dromerige resultaten. Een kleiner gedeelte van de foto is scherp, en het is lastig om de scherpte op het juiste punt te krijgen. Dat komt omdat het scherptevlak niet meer parallel aan de sensor ligt en de registerafstand niet meer standaard is. Overigens lukt het niet met alle camera’s, want sommigen geven een foutmelding op het moment dat er geen objectief bevestigd is.

Welk objectief?

Freelensen gaat het beste met objectieven tot grofweg 50mm. Is de lens langer, dan wordt het lastiger om scherpte op de foto te krijgen. Bij extreme groothoeken krijg je het effect minder, omdat in foto’s die gemaakt zijn met dat soort objectieven een groot deel van de foto scherp is, terwijl dat niet het effect is dat je wil met freelensen. Wees voorzichtig met je spullen, want de kans dat je iets laat vallen is natuurlijk groter wanneer je meer losse spullen vast hebt. Probeer dit ook niet op hele stoffige plaatsen, want het risico van stof en troep op de sensor is ook aanwezig.

Werkwijze

Zet eerst het objectief dat je gaat gebruiken op je camera. Een handige manier om dit te doen wanneer je freelens aan de slag gaat is door de camera op diafragmaprioriteit te zetten en een foto te maken. Zet hierbij het diafragma zo ver mogelijk open, dus kies het kleinste f/getal. Normaal gesproken heeft dit invloed op de scherptediepte, maar niet zozeer wanneer je freelens gaat. De diafragmaopening maakt ook niet zoveel uit, er ‘lekt’ straks immers toch veel licht op de sensor. Stel eventueel vast scherp. Schakel nu naar manual, zodat de camera niet gaat proberen bij te stellen. Zet de camera uit en haal het objectief eraf. De meeste Canon camera’s laten het diafragma gewoon open wanneer je het objectief loskoppelt. Nikon daarentegen sluit vaak het objectief. Er zit een klein schuifje aan de lensvatting van je objectief, wanneer je deze verschuift gaat het diafragma open.

Freelens aan de slag

Begin met het objectief zo dicht mogelijk bij het camerahuis. Houd het objectief recht, en kijk wat er gebeurt met het beeld. Ga dan een beetje wiebelen, een stukje verder, een klein beetje schuin naar boven, schuin naar beneden. In LiveView kun je vaak beter zien wat er gebeurt met het beeld. Houd goed in de gaten wat er gebeurt en maak eventueel vast wat (test)foto’s. Je kunt de sluitertijd en ISO eventueel aanpassen.

Effect

Er zijn een aantal principes die handig zijn om in je hoofd te hebben als je met deze techniek aan de gang gaat. Hoe verder je het objectief van de camera af houdt, hoe meer het onderwerp vergroot wordt. Bovendien kun je de lens, behalve naar voren en naar achteren bewegen, ook kantelen. Hiermee verander je het gedeelte van de foto dat scherp is. Daarnaast komt er, door de ruimte die tussen het objectief en de sensor ontstaat, meer licht in je camera. Dit heeft een creatief effect waar je zeker gebruik van kunt (leren) maken, maar wees er bewust van. Je kunt dit natuurlijk ook minimaliseren door het hand over het ‘gat’ te leggen of een zwarte doek te gebruiken.

Stof

Het nadeel van het loskoppelen van je objectief, is dat er gemakkelijker stof en vuil op de sensor terecht komt. Let er met de doek (en je hand ook) op dat deze schoon zijn, want je sensor is kwetsbaar en nu helemaal blootgesteld. Zet tussendoor daarom steeds het objectief terug op de camera en laat deze er niet te lang achter elkaar af. Als je een oud camerahuis hebt, kun je die misschien gebruiken.

Freelens fotograferen is een leuke techniek om eens mee te spelen. Het is best lastig om echte scherpte in je foto te krijgen en het is misschien frustrerend dat dit niet meteen lukt. Bovendien heb je een hand minder, want je hebt de camera vast terwijl je ook nog het objectief vasthoudt. Maar, zoals met alles, oefening baart kunst.