Fotodetective Hans Aarsman: Word geen slachtoffer van de clichéfoto!

'Als jij jezelf een fotograaf noemt, ben je eigenlijk al verpest voor de fotografie', steekt Hans van wal. Hans leert fotografen graag hoe zij het onderste uit de kan kunnen halen door zijn kritische visie te delen. 'Iedere keer als je de sluiterknop indrukt, reageer je op onderwerpen waarvan je denkt dat ze een mooie foto opleveren. Laat die fotografieregels los. De gulden snede hoef je niet per se in elke foto toe te passen. Ik heb nu een heel ander beroep en krijg daardoor meer vrijheid, omdat ik niet vastzit aan die ambitie om een perfecte foto te maken.'

Fout 1: Kijken en niet zien

Volgens Hans moet je als fotograaf zien en niet kijken. Dat klinkt logisch, maar in de praktijk ervaar je het verschil minder snel. 'Als je iets ziet, dan registreer je informatie, wanneer je kijkt heb je dit niet. Je ziet bijvoorbeeld een verband tussen voorwerpen. Een foto is eigenlijk een hoeveelheid gegevens die in een kader staan. Is het verband tussen die gegevens belangwekkend en heeft de foto ook een boodschap? Dan is het een interessante foto.' Verbanden zien kun je volgens de fotodetective leren. 'Pak niet, zoals de meeste fotografen, pas je camera als je denkt dat het onderwerp goed past in jouw idee van een mooie foto. Maak gewoon foto's van alles wat je aandacht trekt, kijk als een kind. Als je een kind van vijf of zes jaar een camera geeft, maakt het foto's van de favoriete tv-programma's en klikt het twintig keer, omdat het kind iets opvallends ziet. Het is zo onderwerpgericht. Maak zelf veel foto's met je telefoon. Mensen die met een grote spiegelreflexcamera om hun nek lopen, zijn zo gepreoccupeerd met het idee: "ik moet nu met een mooie foto thuiskomen" dat ze blind zijn.'

Zoals Hans al aanduidde is de ambitie om een mooie foto te maken, je valkuil. Hans leest dit gemakkelijk aan een foto af. 'Ik kan zo zien wanneer iemand op pad is geweest voor een mooie foto.  Dan krijg je van die molenfoto's waarvan de lucht overdreven bewerkt is. De fotograaf steekt er dan zoveel moeite in om de foto mooi te maken en past allerlei HDR-toestanden toe.'

Fout 2: Op de vorm focussen en niet op het onderwerp

Hans legt vaak de nadruk op de boodschap van de foto, die is volgens hem het belangrijkste in je foto. 'Zet je onderwerp gewoon in het midden, niet zeuren over compositie of de belichting, dat doet er niet toe. Maak geen close-upfoto, omdat het mooier is, geef me informatie! Soms denk ik: had even een stap naar achteren gedaan, dan zie ik ook wat er achter de lantaarnpaal staat. Vorig jaar heb ik een foto van een huilende vrouw als fotodetective beschreven voor de Volkskrant. Wat deze foto zo interessant maakte, was dat je alle spiertjes in het gezicht zag. En daarmee ook wat huilen met je gezicht doet: aderen die opzwellen, rimpels. Dat is bijzonder om te zien.' Volgens Hans blijft de sleutel tot leren zien regelmatig je camera of smartphone oppakken voor een kiekje. 'In de grote verzameling foto's, die je krijgt door regelmatig interessante onderwerpen te fotograferen, zie je op een gegeven moment dingen die eruit steken. Zorg wel dat je onderwerp loskomt van de achtergrond. Op dat moment herken je een interessant onderwerp en kun je experimenteren met de vorm van de foto.' De vorm van een foto heeft betrekking op het gekozen standpunt, de kadering en kortgezegd de manier waarop jij het onderwerp in beeld brengt. 'Denk na over de boodschap, de vorm van de foto is niet de hoofdzaak. Daardoor krijgt je foto betekenis.'

Wanneer  er te veel focus op de esthetiek van het beeld ligt, gaat volgens Hans de fotografie meer richting schilderkunst. 'Alles moet maar lijken op een schilderij uit de 17e eeuw, verschrikkelijk! Clair-obscur staat bijvoorbeeld centraal bij de laatste paar World Press Photo-winnaars. Donkere foto's met een kleine hoeveelheid licht. Dat zie je bij de winnaar van dit jaar met de vluchtelingen die een baby midden in de nacht over de grens meenemen. Donkere partijen, donkere kleuren, donker, donker, donker!' Het licht-donkercontrast wat bij clair-obscur naar voren komt, is niet de enige manier waarop fotografie naar schilderkunst neigt, zegt de fotodetective. Volgens Hans heeft de nadruk op de esthetiek van foto's ook te maken met het laagdrempelige karakter van fotografie. 'Sinds iedereen gemakkelijk tot de fotografiewereld kan toetreden, voelen professionele fotografen de hete adem in hun nek. Daardoor gaan zij zich meer focussen op de vakbekwaamheid en de esthetiek. Beginnende fotografen kopiëren dit gedrag en daardoor ontstaat een vicieuze cirkel.'

Fout 3: Toegeven aan de clichéfoto's

Het kopiëren van professionele fotografen is niet de enige fout die veel voorkomt onder beginnende fotografen, zo weet Hans. Ook qua onderwerpen is er veel herhaling zichtbaar. 'Het is niveautje molen met een oranje lucht, meisjes met tattoos die ongelukkig kijken tegen een afgebladderde muur. Zo cliché. Er zijn ongeveer twaalf tot twintig onderwerpen die beginnende fotografen gebruiken.'  Wij vroegen de fotodetective om in de lezersgalerij te speuren en om een paar lezersvragen te beantwoorden. Zijn antwoorden waren even verrassend als zijn blik op de fotografie. Hij beantwoordde namelijk geen enkele vraag en beoordeelde geen foto. Maar hij geeft daarentegen wel goed advies. 'Ik heb de eerste 1500 foto's in de lezersgalerij bekeken. Wat mij opviel? Heel veel herhaling in onderwerpen en veel foto's zonder verhaal. Je hebt mensen die zeggen dat fotografie  een set met gereedschappen is en als je die allemaal goed gebruikt, dan komt er een mooie foto uit. Het begint echter met een lossere opvatting van het gebruik van die tools, gebruik ze niet voor de zoveelste foto van een molen.  Het maakt niet uit in welke kleurruimte je zit. Ik vind het ook niet belangrijk welke kleurtoon, lens of body je kiest. Het gaat om het inzicht. Je kunt beter een vaste lens en camera hebben. Als je die vindt, trouw ermee en blijf daar de komende tien jaar bij. Scheiden mag op gegeven moment wel. Maar als je body of lens goed is, moet je die eigenlijk nooit meer laten gaan. Door een lens met een vast brandpunt leer je het perspectief te zien, doordat je niet eventjes inzoomt, maar fysiek dichterbij moet komen. Zo ga je bewust om met je omgeving. Focus op je eigen gedachten en maak foto's. Leer zien en stop met kijken.'

Tips

• Maak tijdens je treinrit honderd foto's voordat je thuis bent. Ga je gang!
• Stop met fotograferen volgens de regels.  Je mag alleen foto's die los staan van die regels maken.
• Maak van alles een foto waarvan je denkt: 'hé, dit is interessant'. 
• Gebruik je smartphone voor foto's. Verzamel die kiekjes met aantekeningen.
• Word gevoelig voor een onderwerp dat bij je past en ga daarvoor.

Checklist

Zo voorkom  je clichéfoto's

• Focus op de betekenis, niet de vorm
• Begin met zien, stop met kijken
• Kies een camera en gebruik deze de komende tien jaar
• Fotografeer vanuit je gedachten
• Gebruik je technische kennis niet voor de dertiende foto in een dozijn

Hans Aarsman

Hans Aarsman (1951) begon als fotojournalist voor diverse kranten zoals Trouw. In 1989 publiceerde hij zijn eerste boek 'Hollandse Taferelen'. Voor dit boek fotografeerde hij een jaar lang Nederlandse landschappen vanaf het dak van zijn kampeerauto. De functie fotodetective kwam tot stand in 2004, toen hij een column bij de Volkskrant kreeg, genaamd 'De Aarsman collectie'. Voor deze column bekijkt hij dagelijks ongeveer 4000 persfoto's. Na meer dan tien jaar verveelt het fotodetective spelen hem nog steeds niet. De publicatie van zijn gelijknamige boek in 2012 ondersteunde zijn fotodetectivefilosofie. In het boek gaat Hans uitgebreid in op wat hij doet en geeft hij zijn mening over de fotografie.

Website: hansaarsman.nl

De fotodetective (2012)
ISBN: 9789057594533
Te bestellen via: www.uitgeverijpodium.nl