Mag je zomaar foto’s maken van mensen? Toestemming jay of nay?

Vooral straatfotografen zullen hiermee te maken hebben. Candid plaatjes maken van mensen in hun eigen omgeving, die doen wat ze doen zonder bewust te zijn van de aanwezigheid van de camera, zijn vaak ijzersterke foto’s. De meeste mensen gaan zich op de één of andere manier anders gedragen zodra ze weten dat er een camera op hen gericht staat. Ze worden zich ineens bewust van hun eigen handelingen, ontspannen hun gezicht niet meer of gaan ineens voor je poseren. Overigens kan dat mooie portretten opleveren en heeft dat ook z’n voordelen - je kunt iemand dan vragen even ergens anders te gaan staan, waar het licht wellicht beter is of de achtergrond mooier. Maar als dat niet de plaatjes zijn waar je naar op zoek bent, is dat eerder vervelend.

Bovendien wordt het, met de komst van steeds betere spiegelloze en compact camera’s, juist makkelijker om foto’s te maken zonder dat je opgemerkt wordt. Er zijn een aantal dingen die waar je over na zou moeten denken voor je foto’s van mensen maakt.

Representatie

De foto die jij van iemand maakt op het moment dat ze zich daar niet bewust van zijn, is wellicht geen representatie van hoe ze zichzelf zien. De reden dat sommige mensen in een pose schieten, is dat ze zichzelf op hun mooist vastgelegd willen zien. Dat zijn dan ook de beelden waaraan de meeste mensen gewend zijn om van zichzelf te zien. Op het moment dat jij een ander beeld van ze maakt - en vaak zijn de beelden waarin mensen niet op hun mooist zijn voor jou het interessantst - bestaat er dus ergens een foto van hen op die manier. Mensen hebben het recht om zelf te bepalen hoe ze worden weergegeven. Daarom zul je af en toe boze blikken of reacties krijgen van mensen die je fotografeert, vooral wanneer je ze fotografeert tijden hele persoonlijke momenten. Dat is het recht op privacy. Maar, als fotograaf heb je ook het recht op een vrije meningsuiting. Fotografie valt daar ook onder.

Toevallige passant

In Nederland mag je principe mag je foto’s maken van toevallige voorbijgangers. Zolang zij niet het hoofdonderwerp van je foto vormen, mag je ze in beeld brengen en de foto verspreiden zonder expliciete toestemming. Is iemand op straat wel het hoofdonderwerp van je foto, dan hebben ze in principe portretrecht.  Het recht op afbeelding of portretrecht is het recht van een individu om de weergave van zijn afbeelding toe te staan of te weigeren. Om een bepaalde en herkenbare persoon af te beelden, heb je diens toestemming nodig (of bij minderjarigen van een van de ouders of de voogd). Maar heeft de foto een bepaalde journalistieke waarde (bijvoorbeeld bij een demonstratie) dan zullen mensen foto’s in principe moeten gedogen. Dit is uiteraard open voor interpretatie en het is ook bepalend waar de foto’s voor gebruikt zullen worden. Een foto van een persoon bij een demonstratie kan niet zomaar gebruikt worden bij een artikel over illegale immigranten, bijvoorbeeld.

Bovendien zit er ook een groot verschil in of je de foto’ s doorverkoopt voor commerciële doeleinden,. Verspreiding als kunst, bijvoorbeeld in een expositie, is een ander verhaal dan je foto doorverkopen aan een groot merk. In dat geval zul je (schriftelijke) toestemming nodig hebben.

Openbaar of prive

De officiële regels verschillen  per land, maar in principe zou je dus toestemming moeten vragen aan mensen die je op straat fotografeert als zij het hoofdonderwerp van je foto vormen. Maar over het algemeen is de regel dat wanneer je mensen in het openbaar fotografeert, je dat zonder toestemming kunt doen. Fotografeer je mensen in een privé aangelegenheid, dan vraag je toestemming.  Dat kun je natuurlijk ook achteraf doen, als je de foto al hebt gemaakt. Sommige fotografen kiezen ervoor om een candid foto te maken, toestemming te vragen en zodra ze die hebben alsnog wat portretten te schieten. Of ze vragen toestemming en komen later nog eens terug, in de hoop dan wat natuurlijke foto’s te nemen.

Confrontatie waard?

Veel (straat)fotografen zijn van mening dat ‘stiekem’ foto’s maken de moeite van de confrontatie niet waard is. Bij het vragen van toestemming is het ergste wat je kan gebeuren dat iemand ‘nee’ zegt. Wanneer mensen je betrappen op het maken van foto’s kunnen ze in sommige gevallen kwaad worden. Dat kan je leuke dag fotograferen gemakkelijk verpesten, en het is de vraag of dat het je waard is. Bovendien biedt de interactie van het vragen van toestemming je de kans om meer over je onderwerp te weten te komen. Met veel geduld en goede sociale skills kun je alsnog een natuurlijke foto krijgen.

Er is dus geen eenduidig antwoord op deze vraag. Gebruik daarom je gezond verstand. Vraag jezelf af: zou ik het fijn vinden om op deze manier op de foto gezet te worden? Vind ik het fijn om geportretteerd te worden in een galerie terwijl ik daar geen weet van heb? Gebruik je eigen moraal kompas en als mensen niet willen - daarin is lichaamstaal een goede aanwijzing - vraag jezelf dan of of het de foto waard is. Meestal is het antwoord nee en kun je beter verder gaan. Goede foto’s zijn immers overal!